شهر موصل عراق و داعش از تصرف و علت تا آزادسازی

«حیدر العبادی» نخست ‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق، بامداد روز دوشنبه از آغاز عملیات آزادسازی شهر موصل از چنگال گروه داعش خبر داد.  نخست وزیر عراق همزمان با اعلام آغاز عملیات آزادسازی موصل گفت که تنها نیروهای ارتش و پلیس وارد موصل خواهند شد.العبادی اهالی موصل را به همكاری با نيروهای ارتش دعوت كرد.

هفته هاست که نیروهای امنیتی و مسئولین تراز اول عراق از مقدمات این عملیات بزرگ در رسانه ها سخن به میان می آورند و همه جانبه برای آن آماده شده اند. عملیات بزرگی که یکی از مهمترین بخش های کشور عراق را از دست تروریست های داعش خواهد رهانید. موصل از سال 2014 و تقریبا از شروع فعالیت تروریست های داعش در کشور عراق تحت کنترل این گروه شرور قرار دارد.

موقعیت "موصل" و وجوه اهمیت آن:

موصل، شهری در شمال کشور عراق و مرکز اداری استان نینوا است. موصل با بیش از یک میلیون نفر جمعیت سومین شهر بزرگ عراق پس از بغداد و بصره است.

موصل از ۱۰ ژوئن ۲۰۱۴ در کنترل داعش قرار دارد. شهر اصلی موصل در ساحل غربی دجله قرار گرفته در حالیکه شهر باستانی نینوا در دوران آشور در سمت شرقی بوده‌است. بیشتر مردم شهر عرب هستند اما اقلیت‌های قابل توجه کرد، ترکمن و آشوری نیز در شهر زندگی می‌کنند. جمعیت شهر در سال ۲۰۰۸ به یک میلیون و هشتصد هزار نفر رسیده بود اما در سال ۲۰۱۴ حدود نیم میلیون نفر آواره شدند هرچند هنوز هم جمعیت شهر بیش از میلیون نفر است.

دانشگاه موصل که از مراکز علمی و تحقیقاتی عراق است در این شهر قرار دارد. مقبره چندین پیامبر از جمله یونس در موصل قرار دارد. این شهر تا سال ۲۰۱۴ مرکز تاریخی مسیحیان نسطوری محسوب می‌شد.

موصل به عنوان مهمترین پایگاه داعش در عراق برای قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

***تشریح ابعاد اهمیت "موصل"

الف) اهمیت "اقتصادی"

در باب اهمیت اقتصادی موصل برای جناح‌های سیاسی عراقی می‌توان عنوان نمود که منطقه موصل دارای منابع عظیم معدنی از جمله نفت می‌باشد که از سرچشمه‌های قدرت و منازعه در داخل عراق به حساب می‌آید. در بعد منابع آب، موصل با سد معروف خود از مهم ‌ترین منابع آب‌ رسانی به مناطق مختلف عراق محسوب می‌شود. از نظر کشاورزی به دلیل خاک غنی و بارش مناسب موصل از جمله مهم‌ترین مناطق عراق در زمینه تامین نیازهای غذایی می‌باشد. همجنین موصل، در عراق به شهر تولیدات معروف بوده و در تولید پارچه، کتان، دامداری، غلات و نفت دارای شهرت است. از این جهت آزادسازی موصل می‌تواند تاثیری عمیق در بهبود وضعیت بحرانی اقتصاد عراق داشته باشد.

ب) اهمیت "راهبردی-جغرافیایی"

اهمیت استراتژیک موصل برای دولت خودخوانده داعش عبارت است از حلقه ارتباط میان سوریه و عراق برای جابه‌جایی نیروهای نظامی. اهمیت جغرافیایی-نظامی آزادسازی موصل برای حکومت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان در بُعد نظامی این است که موصل بخشی از مناطق مورد مناقشه در اصل 140 قانون اساسی عراق است و با آزاد سازی آن، رسما نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان و نیروهای ارتش عراق می‌توانند در یک جبهه برای اولین بار همکاری جدی را در عرصه نظامی داشته باشند. شکست دواعش در این منطقه به معنای سیطره استراتژیک حکومت مرکزی و کردها بر حلقه ارتباطی میان نیروهای داعش با سوریه است و می‌تواند پایانی بر حضور داعش در عراق باشد. همچنین می‌تواند نوید بخش همکاری‌ و تعامل نظامی میان کردها و ارتش عراق در آینده این کشور باشد.

ج) اهمیت "فرهنگی"

فرهنگ امری است که بر زیست بوم و جغرافیا اثر گذاشته و به شدت نیز از آن اثر می‌پذیرد. اگر از این دریچه به موصل توجه داشته باشیم باید به این مُهّم توجه نمود که چه میزان از مبانی فرهنگی این شهر تحت تاثیر مبانی جغرافیای طبیعی آن بوده است. موصل به عنوان شهری که محل همزیستی مسالمت آمیز اقوام و نژادهای مختلف از جمله کردها، اعراب شیعه و سنی، ترکمن‌ها، آشوری‌ها، مسیحی‌ها و یهودی‌ها بوده است در آینده سیاسی عراق از بُعد فرهنگی دارای اهمیت فراوانی است. بسیار ضروری است که حکومت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان به‌عنوان دو نیرویی که بیشترین نقش را در اداره سیاسی استان موصل دارند؛ زمینه‌های هویت متکثر را مبنا قرار دهند تا بتوانند از بروز درگیرهای قومی و طایفه‌ای در این شهر پیشگیری به عمل بیاورند.

د) اهمیت "سیاسی"

اهمیت سیاسی استان نینوا و شهر موصل به‌عنوان دومین استان و شهر بزرگ عراق دارای اهمیت و تبعات سیاسی فراوانی برای بازی‌گردانان عرصه قدرت عراق می‌باشد. فعالیت‌های سیاسی در این استان برای جناح‌های سیاسی عراقی، دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای می‌باشد. همکاری و تعامل سازنده میان تمامی جناح‌های سیاسی عراقی، به‌ویژه اعراب سنی با شیعیان و کردها می‌تواند زمینه ایجاد ثبات در عراق را فراهم نماید. طی چند ماه اخیر تعدادی از اعراب سنی این مساله را مطرح نموده‌اند که بعد از آزادسازی موصل در این استان اعلام ایالت فدرال خواهند نمود و در جریان آزادسازی این شهر به‌شدت مخالف حضور نیروهای حشد الشعبی هستند. این رویکرد اعراب سنی می‌تواند تبعات منفی زیادی بر آینده سیاسی عراق داشته باشد.

***آمریکا در موصل دنبال چیست؟

1) استفاده انتخاباتی از پیروزی در عملیات موصل برای دموکرات ها. فرصت زیادی تا پایان ماراتن ریاست جمهوری آمریکا باقی نمانده است. باراک اوباما اولین رئیس جمهور رنگین پوست ایالات متحده، کاخ سفید را ترک می کند و یکی از نامزدهای دو حزب اصلی آمریکا یعنی جریان دموکرات و حزب جمهوری خواه جای وی را خواهند گرفت. در این کارزار انتخاباتی، یک پیروزی بر تروریسم در منطقه بحران زده خاورمیانه و مشارکت در آزادسازی یکی از بزرگترین شهرهای عراق، امتیاز مثبتی برای دموکرات ها است تا میزان رای نامزد خود را بالا ببرند؛ به خصوص که یکی از موارد اتهامی جمهوری خواهان به هیلاری کلینتون نامزد حزب دموکرات این است که در به وجود آوردن داعش نقش مستقیم داشته بنابراین دولت دموکرات باید به داعش ضربه ای سنگین تر از حملات هوایی ائتلاف بین المللی بزند که عدم کارآیی آن تقریب اثبات شده است.

2) هر چند که اخبار ضد و نقیضی از روند صلح سوریه به گوش می رسد اما برخی رسانه ها با انتشار اخباری مدعی هستند که بخشی از کشورهای منطقه و تعدادی از بازیگران فرامنطقه ای از جمله آمریکا مایل به تغییر بازی در سوریه و پایان دادن دشمنی با حکومت بشار اسد هستند. در این میان دو مانع اصلی به نام اسرائیل و عربستان سعودی وجود دارد که از ابتدا جنگ سوریه را با هدف غایی سرنگونی اسد و تغییر بنیادین در سیستم این کشور برای شکستن کمر محور مقاومت کلید زدند. اگر این فرضیه درست باشد، ایالات متحده نیازمند چیدن بازوهای داعش از کشورهای اطراف سوریه از جمله عراق است. با آزادسازی موصل، باقی مانده های داعش به طرف مرزهای سوریه عقب زده می شوند و اگر واقعا کشورها قصد پایان دادن به بازی سوریه را داشته باشند، موصل یک نقطه شروع خواهد بود.

3) یکی دیگر از فرضیه هایی که می توان در خصوص تمایل نیروهای آمریکایی و برخی دیگر از کشورها برای مشارکت در عملیات موصل در نظر گرفت، این است که تروریسمی که برای مقابله با شوروری و بعد از پایان جنگ افغانستان برای مقابله با جمهوری اسلامی ایجاد شد مانند سگ هاری است که طی دو دهه ای که از تولدش می گذرد، امروز به نهایت وحشی گری رسیده و قلاده ای که به گردن داشته است را پاره کرده. کسانی که این سگ را بزرگ کردند و تعلیم دادند هم در خطر هستند زیرا آنان هم شاخصه دشمن را دارند بنابراین دست به کار شدند که بار دیگر قلاده محکمتری را به گردن این سگ بیاندازند. احتمال این موضوع خیلی بیشتر از آن است این کشورها بخواهند حیوان دست آموز خود را هلاک کنند چون اگر قلاده به گردنش بیاندازند، طنابش را به گوشه ای می بندند و هر وقت که لازم بود او را برای شکار می برند.

4) طرح ایالات متحده و در اصل رژیم صهیونیستی برای نا امن سازی کشورهای پیرامونی جمهوری اسلامی با راه اندازی جنگ در سوریه کلید خورد و طی سال های اخیر، بخشی از این بحران به عراق و سپس افغانستان نیز سرایت کرد. در واقع تمام این جنگ های نیابتی به انحای مختلف با جمهوری اسلامی با به دست گرفتن موصل جایگاه تثبیت شده تری را برای ارتش آمریکا در مکانی که به اصطلح بیخ گوش ایران است تضمین میکند.

***اهمیت موصل برای ترکیه

1) با بروز تغییرات سیاسی بنیادین در عراق در سال 2003 و خروج عراق از دایره کشورهایی همچون ترکیه و عربستان و تمایل زیاد آن به جمهوری اسلامی ایران و جبهه مقاومت و از سویی دیگر تقویت کردها، این کشور به یکی از همپیمانان راهبردی ایران در منطقه حساس غرب آسیا تبدیل شد. امری که در تضاد با منافع راهبردی کشورهایی مانند ترکیه قرار داشت.

لذا مقطع زمانی پس از اشغال خاک عراق توسط داعش و امروز عملیات بازپس گیری موصل، فرصت بسیار مغتنمی برای ترکیه و حتی عربستان و سایر قدرت‌های رقیب و مخالف جبهه مقاومت است تا بتوانند بر سنگینی کفه ترازوى معادلات به نفع خود بیفزایند. آنکارا با درک این موضوع از مدت‌ها قبل با وارد کردن نیروهای خود در صدد ایفای نقشی تاثیر گذار بر آمده است.

2) مناطق شمالی عراق و مناطقی مانند موصل و کرکوک، علیرغم ادعای تاریخی ترکیه بر آنها، حوزه  امنیتی و عمق استراتژیک آنکارا محسوب می‌شوند که این کشور نمی‌تواند از تحولات تاثیر گذاری مانند آزادی موصل که بر آینده روند سیاسی و حتی اجتماعی عراق در ابعاد مختلف میدانی، رسانه ای و توزیع قدرت و... به طور مستقیم تاثیر گذار است، بی تفاوت باشد.

برای درک میزان اهمیت موصل برای ترکیه شاید ذکر این نکته کافی باشد که آنکارا با زیر پا گذاشتن تمامی قوانین بین المللی و حسن همجواری با عراق و با استناد به هماهنگی با دولت اقلیم کردستان دست به چنین ریسک بزرگی زده است.

3) ترکیه، ایران را یکی از بازیگران فوق العاده موثر عرصه عراق و در عین حال رقیب منطقه‌ای خود می‌داند. آنکار پیش از این با حضور حشد الشعبی بعنوان نیروی میدانی مقتدر با کارنامه‌ای قابل قبول در آزادسازی مناطقی مثل جرف الصخر و فلوجه و الرمادی و صلاح الدین و ...  در عملیات آزادسازی موصل مخالفت کرد بود تا بتواند ضمن تضعیف دولت مرکزی، به تقویت طیف همپیمان و همسو با منافع خود در همسایه جنوبی اش بپردازد.

***با توجه به تمام اهمیت سرشاری که استان نینوا و منطقه موصل دارد و با اهتمام به طمعی که آمریکا، عربستان و ترکیه به دخالت در عملیات بزرگ آزادسازی آن داشتند، دولت عراق با هوشیاری کامل مانع حضور مستقیم هر نیروی دیگری به جز ارتش و پلیس عراق در این عملیات شد.

همانطور که مشاهده کردیم مسئولین عراقی به نیروهای غیر عراقی در این عملیات هشدار داد که در صورت دخالت مستقیم ممکن است با واکنش نظامی روبرو شوند و بدین ترتیب پای غیرعراقیان از مداخله ی مستقیم در موصل بریده شد.

"جبار یاور" ، دبیر کل وزارت پیشمرگ‌ها در اقلیم کردستان عراق گفت: هر نیرویی که جزو برنامه‌های توافق‌شده درباره عملیات موصل نباشد و در این عملیات شرکت کند از سوی جنگنده‌های ائتلاف هدف قرار خواهد گرفت. نیروهای ترکیه هرگز در عملیات موصل شرکت نخواهند کرد و تنها نیروهای عراقی نینوا را آزاد می‌کنند.

اما واقعیت آن است که آزادسازی موصل هنوز هم تنها نیمی از نبرد اصلی با داعش را شامل می شود. هنوز هم بعد از آزادی شهر موصل دولت عراق باید اقدام به بنیان گذاشتن نهادهای حاکمیتی در این شهر و بازسازی زیرساخت های آن کند و البته ثابت نماید که می تواند به خوبی بر آن حکمرانی کند.

 حالا هم تصویری از جزییات پایان ان شاءالله داعش از موصل می بینید

منابع: العالم، افکار نیوز، بسیج پرس، تابناک، آفتاب، خبرگزاری دانشجو، فارس، تسنیم